Türkiye’de telefon kullanımının yaygınlaşmasının verilerini oluşturan 453 belge ve fotoğraf archives.saltresearch.org‘da erişime açıldı.
SALT Araştırma’nın “Kent, Toplum ve Ekonomi Arşivi” 19. yüzyıldan bugüne Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’nden birey hikâyeleriyle toplum yaşamı ve yapılı çevreye ilişkin bilgileri içeriyor. Bu coğrafyanın çok kültürlü yapısını ve son iki yüzyıldaki dönüşümleri ayrıntılı inceleyen koleksiyona yeni eklenen ve çevrimiçi erişime açılan Posta, Telgraf ve Telefon Şirketleri Arşivi, Dersaadet Telefon Anonim Şirketi ile İzmir ve Civarı Telefon Şirketi’ne dair kayıtlardan oluşur. Osmanlı İmparatorluğu’nda telefon satan şirketleri, kullanıcıları, çalışanları ve telefonun günlük hayattaki yerini ayrıntılandıran bu belgeler, SALT Araştırma’da 1914-1982 yıllarını kapsayan telefon rehberleri ve diğer basılı yayınlarla tamamlanarak Türkiye’de telefon kullanımının yaygınlaşmasının verilerini oluşturuyor.
Bir ihtisas kütüphanesi ve arşivden oluşan SALT Araştırma, kurulduğu 2011 yılından bu yana bilgiyi kamuyla paylaşıyor ve koleksiyonlarının gelişimini aralıksız sürdürüyor. 100.000’den fazla basılı kaynağı bir araya getiren yayın koleksiyonu SALT Galata’daki SALT Araştırma mekânında; 1.900.000’in üzerinde belgeyi içeren “Sanat”, “Mimarlık ve Tasarım” ile “Kent, Toplum ve Ekonomi” dijital koleksiyonları ise archives.saltresearch.org adresinde ücretsiz incelemeye sunuluyor.
Yeni Koleksiyon: “Posta, Telgraf ve Telefon Şirketleri”
Osmanlı İmparatorluğu’nda telefon kullanımı ilk kez 1881’de Soğukçeşme’deki Posta ve Telgraf Nezaret Dairesi ile Yeni Cami Postanesi arasına tek telli bir telefon hattı çekilerek sağlanır. Aynı yıl içinde Galata Millet Han’daki postane ile Yeni Cami Postanesi arasına, Galata’daki Osmanlı Bankası Genel Müdürlük Binası ile Bahçekapı şubesi arasına birer telefon hattı kurulur. 1886’da padişahın fermanıyla Galata Liman Dairesi ile Kilyos Tahliye İdaresi arasındaki hat haricindekiler güvenlik gerekçesiyle toplatılır. Bu yasaklama II. Meşrutiyet’in ilan edildiği 1908’e kadar sürer. Meşrutiyet ile birlikte yasak kaldırılıp telefona talep artınca Fransa’dan 50 hatlık bir santral, inşası henüz tamamlanmış olan Sirkeci’deki Büyük Postahane’ye kurulur. Posta ve Telgraf Nezareti adına yine bu yıl Telefon da eklenerek günümüzde kısaltılmış adıyla PTT kurumuna dönüşür. 1911’e kadar sadece devlet erkanının kullanabildiği telefonun halka ulaşması bu tarihte çıkarılan kanunla gerçekleşir. İngiliz iş adamı Herbert Lows Webbe tarafından telefon dağıtım imtiyazı alınarak İngiliz, Fransız ve Amerikalı iş adamlarının sermayesiyle Dersaadet Telefon Anonim Şirketi Osmaniyesi adlı şirket kurulur. Yeşilköy’den Rumeli Kavağı’na, Pendik’ten Anadolu Kavağı’na kadar telefon santral ve şebekelerini kullanma ve işletme hakkına sahip olan şirket 9600 hatlık Tahtakale, 6400 hatlık Beyoğlu ve 2000 hatlık Kadıköy santrallerini 1914’te faaliyete geçirir. 1935’te Nafia Vekaleti, İstanbul Telefon Şirketi’nin imtiyazını satın aldığında şirketin yaklaşık 11.000 abonesi bulunmaktadır. İzmir Belediyesi – Ericsson Şirketi ortaklığıyla 1928 yılında kurulan İzmir ve Civarı Telefon Şirketi’nin de 1938’de devlet tarafından satın alınmasıyla birlikte bu alandaki faaliyetlerin tümü PTT tarafından yürütülür.
19. yüzyılda entegre olduğu piyasa ekonomisinin talebiyle şekillenen altyapı çalışmalarını gerçekleştiren Osmanlı Devleti, telefon santral ve şebekelerini de II. Meşrutiyet sonrasında oluşturur. Telefon satan şirketleri, kullanıcıları, çalışanları ve telefonun günlük hayattaki yerini ayrıntılandıran arşiv, çoğunlukla imtiyaz verilen Dersaadet Telefon Anonim Şirketi ile İzmir ve Civarı Telefon Şirketi’ne dair kayıtları içerir. Kent, Toplum ve Ekonomi Arşivi’ne dahil edilen 453 belge ve fotoğraftan oluşan koleksiyon, SALT Araştırma’da, 1914-1982 yıllarını kapsayan telefon rehberleri ve diğer basılı yayınlarla tamamlanır; Türkiye’de telefon kullanımının yaygınlaşmasının verilerini oluşturur.
Görseller:
Bilinmeyen telefon numaraları servisi SALT Araştırma, Posta, Telgraf ve Telefon Şirketleri Arşivi
- Helios Müesseseleri’nde satılan Tartu marka telefonların fiyat listesi SALT Araştırma, Posta, Telgraf ve Telefon Şirketleri Arşivi
- İstanbul Telefon Türk Anonim Şirketi’nin Tahtakale’deki santral binası SALT Araştırma, Posta, Telgraf ve Telefon Şirketleri Arşivi
- Çanakkale Müdafaası sırasında telefoncular SALT Araştırma, Posta, Telgraf ve Telefon Şirketleri Arşivi
